Nadwaga i otyłość

Otyłość stanowi obecnie jeden z głównych problemów zdrowia publicznego na świecie. Problem ten dotyczy zarówno kobiet jak i mężczyzn w każdej grupie wiekowej. Według badań Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), rocznie z powodu chorób związanych z nadwagą i otyłością umiera ponad 2,5 miliona osób.
Czym jest nadwaga i otyłość? Jakie zagrożenia stwarza? Jakie czynniki wpływają na ryzyko wystąpienia nadwagi i otyłości?

Definicja nadwagi i otyłości

Nadwaga i otyłość to nieprawidłowa lub nadmierna akumulacja tkanki tłuszczowej, która stanowi zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej prowadzi do uszkodzenia czynności oraz struktury narządów i układów, a tym samym zaburzeń biochemicznych i fizjologicznych organizmu, co przekłada się na skrócenie oczekiwanego czasu życia.

Nadwaga i otyłość – skutki zdrowotne

Zbyt duże nagromadzenie się tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha może skutkować m.in. zaburzeniami gospodarki lipidowej oraz węglowodanowej. Nadmierna masa ciała zwiększa ryzyko wystąpienia:

• insulinooporności
• cukrzycy typu 2
• chorób układu sercowo-naczyniowego
• nowotworów m.in. jelita grubego
• dny moczanowej
• zapalenia trzustki
• chorób dróg żółciowych
• zespołu bezdechu sennego
• powikłań zdrowotnych w czasie ciąży.
• zmian hormonalnych u obu płci, co może przełożyć się na problemy z płodnością
• koślawych lub szpotawych kolan
• zmian zwyrodnieniowych stawów kończyn dolnych
• żylaków nóg
• płaskostopia

Ponadto nadwaga i otyłość przekłada się na problemy socjologiczne oraz psychologiczne, co zmniejsza komfort życia.

Czynniki wpływające na nadwagę i otyłość

Do powstania nadwagi i otyłości prowadzi trwająca przez dłuższy czas nadwyżka kaloryczna, czyli przez dłuższy czas spożywamy więcej kalorii niż wydatkujemy.

GENETYCZNE

Rola czynników genetycznych jest szczególnie istotna w przypadku chorób uwarunkowanych genetycznie prowadzących do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej np. zespół Pradera-Williego czy Turnera.
Wskaźnik masy ciała oraz rozmieszczenie tkanki tłuszczowej są dziedziczone w 25%, natomiast często przyczyna nadmiernej masy ciała leży nie tylko w genetyce lecz rodzinnym sposobie odżywiania, nawykach żywieniowych, trybie życia, a samo ujawnienie się czynników genetycznych w dużej mierze zależy od wpływu czynników środowiskowych.
Czyli podsumowując genetyka to jedno a tryb życia to drugie. Możemy być obciążeni genetycznie większym ryzykiem wystąpienia nadwagi i otyłości, natomiast prowadząc zdrowy styl życia wcale nie musi ona się ujawnić.

ŚRODOWISKOWE

– Po pierwsze siedząca praca i mało aktywny tryb dnia (dojeżdżanie do pracy samochodem lub środkami komunikacji miejskiej).
– Po drugie bierne spędzanie wolnego czasu (przed telewizorem, komputerem).
– Łatwiejszy dostęp do żywności oraz duże ilości zjadanej żywności o wysokiej wartości energetycznej (zawierającej spore ilości tłuszczu oraz cukrów prostych). Spożywanie posiłków obfitujących w tłuszcz zwiększa ryzyko przekroczenia zalecanej kaloryczności diety. Posiłki tłuszczowe, mimo małej porcji dostarczają dużej dawki kalorii. Niewielka porcja takiego posiłku słabo rozciąga ściany żołądka, co opóźnia wystąpienie uczucia sytości – nim to nastąpi, zwiększa się ryzyko zjedzenia większej ilości wysokokalorycznego posiłku.
– Wypijanie słodkich napojów – uczucie sytości po wypiciu słodkiego, gazowanego napoju jest małe (napoje szybko przechodzą z żołądka do dalszych odcinków przewodu pokarmowego). Wraz z ich wypijaniem dostarczamy sobie sporej dawki cukru i kalorii.
– Ryzyko nadmiernej masy ciała jest również zwiększane poprzez reklamy, media – reklamy restauracji z żywnością typu fast-food, słodkich napojów, słodyczy, przekąsek, powodują zachęcanie konsumentów do spożywania takich produktów.

PSYCHOLOGICZNE

– Zaburzenia lękowe lub depresyjne mogą prowadzić do zaburzonych zachowań kompulsywnych w zakresie odżywiania i do spożywania większych ilości pokarmów niż wynika to z zapotrzebowania.
– ,,Zajadanie stresu’’ – dość powszechne zjawisko, wynikające z nieumiejętności radzenia sobie z sytuacjami stresogennymi.
– Zaburzenia mechanizmu samoregulacji (nieumiejętność powiedzenia sobie ,,dość’’ pomimo uczucia sytości) pojawia się szczególnie w sytuacji dostępności nadmiaru pożywienia. Przejadaniu się sprzyjają spotkania grupowe i sytuacje angażujące uwagę (czytania książki, oglądanie telewizji, scrollowanie fb czy instagrama). Powoduje to zmniejszenie uwagi i nie sprzyja skupieniu się na ilości spożywanego jedzenia.
– Traktowanie jedzenia jago nagrodę, usprawiedliwienie porażek, szukanie pocieszenia – takie zachowane to sygnał niewłaściwego zaspokojenia potrzeb emocjonalnych.

BIOLOGICZNE I FARMAKOLOGICZNE

– Przyjmowanie niektórych leków np. glikokortykoidów, leków psychotropowych.
– Endokrynopatie – np. niedoczynność tarczycy zmniejszająca podstawowy wydatek energetyczny.
– Zaburzenia funkcjonowania ośrodku głodu i sytości w podwzgórzu.

Klasyfikacja otyłości ze względu na rozmieszczenie tkanki tłuszczowej

Klasyfikacja otyłości ze względu na rozmieszczenie tkanki tłuszczowej:

• otyłość androidalna (brzuszna, figura typu ,,jabłko’’) – występuje częściej u mężczyzn i kobiet w wieku pomenopauzalnym. Charakterystyczny jest nadmiar tkanki tłuszczowej zlokalizowany w górnej części ciała (brzuch, ramiona, szyja). Tkanka tłuszczowa gromadzi się wokół narządów powodując ich otłuszczenie. Największe ryzyko powikłań chorobowych towarzyszy temu typowi otyłości.
• otyłość gynoidalna (udowo-pośladkowa, figura typu ,,gruszka’’) – występuje częściej u kobiet. Występuje nadmiar tkanki tłuszczowej w okolicy ud i bioder, natomiast obwód ramion jest nieznacznie powiększony.

Wskaźnik BMI

Podstawowym wskaźnikiem masy ciała, który określa niedowagę, prawidłową masę ciała, nadwagę, lub otyłość jest BMI (body mass index). Wskaźnik masy ciała możesz policzyć ze wzoru:

BMI= masa ciała [kg] / wzrost [cm] x wzrost [cm]

Interpretacja wskaźnika (dla osób dorosłych):

• ciężkie niedożywienie < 16,0 kg/m²
• wychudzenie 16,0-16,9 kg/m²
• niedowaga 17,0-18,4 kg/m²
• prawidłowa masa ciała – 18,5-24,9 kg/m²
• nadwaga 25,0-29,9 kg/m²
• otyłość I stopnia 30,0-34,9 kg/m², otyłość II stopnia 35,0-39,9 kg/m², otyłość III stopnia (olbrzymia) ⩾ 40,0 kg/m²

*Pamiętaj, jednak że sam wskaźnik BMI nie powinien być jedynym parametrem używanym do określenia masy ciała i określenia zawartości tkanki tłuszczowej (w szczególności w przypadku dzieci, osób aktywnych fizycznie o dużym udziale masy mięśniowej, osób starszych, kobiet w ciąży).

Chcesz wiedzieć czy twoja masa ciała jest prawidłowa? Przejdź do kalkulatora BMI 😉

Wskaźnik WHR

Poza wskaźnikiem BMI, otyłość, a dokładniej jej typ możemy określić za pomocą stosunku obwodu talii do obwodu bioder. Jest to wskaźnik WHR (Waist to Hip Ratio).

WHR = obwód talii [cm] / obwód bioder [cm]

Interpretacja wskaźnika talia-biodro:

Jak określić swoją prawidłową masę ciała?

Należna masa ciała to optymalna wartość masy ciała, która sprzyja osiągnięciu najdłuższego okresu życia. Oblicz ją za pomocą wzoru Broca 😉

Kobiety:

Należna masa ciała [kg] = Wzrost [cm] – 100 – 10%

Mężczyźni:

Należna masa ciała [kg] = Wzrost [cm] – 100 – 5%

Bibliografia:

1. Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D., Dietoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014, 252-254, 256-257, 259-263, 268-269
2. Bolanowski M., Bogdański P., Chlabicz S., Gurda-Duda A., Jakubiak A., Jankowska-Zduńczyk A., Kacorzyk R., Koźmiński M., Kremer T., Krupowczyk M., Kryj-Radziszewska E., Krztoń-Królewiecka A., Łuczak J., Małecka-Tendera E., Mazur A., Ostrowska L., Pawlak-Ganczarska E., Pupek-Musialik D., Rajewski J., Szeląg J., Tomasik T., Wolańczyk J., Wyleżoł M., Zahorska-Markiewicz B., Zasady postępowania w nadwadze i otyłości w praktyce lekarza rodzinnego, Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej oraz Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością, 2014 rok, str. 17-18
3. Wąsowski M. Walicka M., Marcinowska-Suchowierska E., Otyłość – definicja, epidemiologia, patogeneza, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVI, nr 4, 2013, 301-306